Marek Pacukiewicz
Nagi alpinista w lustrze mitu
Autor stawia tezę, że współcześnie w polskiej literaturze górskiej formy (auto)biograficzne zastępują starszy gatunek książek wyprawowych. Zmiana ta jest efektem poszukiwania w pełni odsłoniętego, „prawdziwego” i niejako „nagiego” człowieka, jako głównego źródła współczesnych dyskursów kulturowych, co Michel Foucault zdiagnozował jako „sen antropologiczny”. Artykuł jest próbą analizy dyskursu alpinistycznego jako zespołu mitycznych transformacji (w rozumieniu Claude’a Lévi-Straussa).
Elżbieta Dutka
Napisano niemało o górach… O przedmiocie badań mountain studies
W artykule przedstawiono dyskusję na temat przedmiotu badań mountain studies. Wyodrębniono dwa stanowiska, reprezentatywne dla literaturoznawstwa polskiego: Jacka Kolbuszewskiego i Tomasza Stępnia. Pierwszy badacz dystansuje się od popularnego, lecz nieprecyzyjnego terminu „literatura górska”. Kolbuszewski przekonuje, że bardziej uzasadnione jest mówienie o temacie, motywie gór w literaturze. Natomiast Stępień, uwzględniając rozwój medioznawstwa, przyjmuje szeroką definicję, obejmującą całe piśmiennictwo związane z górami. Badaczy łączy przekonanie o konieczności wyodrębnienia literatury alpinistycznej, czyli twórczości wspinaczy.
Oliver Lubrich, Thomas Nehrlich
Campi Phlegraei Williama Hamiltona – estetyka i polityka wulkanów
William Hamilton (1730–1803) był jednym z najwybitniejszych wulkanologów przełomu XVIII i XIX wieku, znanym ze swego zacięcia naukowego i burzliwego życia. Ten przedstawiciel brytyjskiej arystokracji służył jako dyplomata w Neapolu, gdzie ponad 50 razy wspiął się na Wezuwiusza i był świadkiem licznych erupcji wulkanicznych. Jego obserwacje zakończyły się publikacją Campi Phlegraei (1776/1779), która w tamtym czasie stanowiła najdokładniejszy opis Pól Flegrejskich w Kampanii – rozległej kaldery superwulkanu. Hamilton był żonaty ze znacznie młodszą od siebie lady Emmą (Emmą Hart), która została kochanką admirała Horatio Nelsona, postaci uwiecznionej później w licznych filmach, a także w powieści (Miłośnik wulkanów Susan Sontag [wyd. pol. 1997]). Hamilton słynął z bogatej kolekcji antycznych przedmiotów i swoją pasją do starożytności urzekał wielu gości, nawet tej miary, co Goethe. Jego wyprawy geologiczne przyczyniły się do odkrycia wulkanicznego pochodzenia południowych Włoch. Zwróciły one także uwagę na dwoisty charakter aktywności sejsmicznej terenu – zarówno niszczycielski, jak i mający pozytywny wpływ na żyzność gleb regionu. Barwne relacje Hamiltona dają wgląd w tajniki sił natury i dostarczają fundamentalnych informacji dla współczesnej geologii. Campi Phlegraei – dzieło zilustrowane przez Pietro Fabrisa, łączy naukową precyzję z artystycznym polotem, kataloguje malarskie krajobrazy i niebezpieczne erupcje wokół Neapolu. Hamilton stał się dzięki swemu dziełu pionierem estetyki pisarstwa przyrodniczego. Sporządzane na tle niepokojów politycznych, w przededniu wybuchu rewolucji francuskiej „raporty Hamiltona” odzwierciedlają także klimat społeczno-polityczny swoich czasów. Inspirujące dla pisarzy i artystów dziedzictwo Hamiltona wciąż odbija się głośnym „kulturowym echem”, zapewniając tym samym perspektywę historyczną dla dzisiejszego namysłu nad wyzwaniami związanymi z ochroną środowiska i dyskursami na temat zmian klimatycznych i „zarządzania katastrofami”.
Barbara Szargot, Maciej Szargot
Zygmunt Krasiński w Alpach
Artykuł dotyczy podróży Zygmunta Krasińskiego po Alpach w latach 1829-1830. Zostały one przez niego opisane w listach, prozatorskich fragmentach i francuskim Dzienniku. Autorzy artykułu skupili się na sposobach opisywania odwiedzanych miejsc, postrzeganych przez pryzmat romantycznej estetyki, wrażliwości i (zwłaszcza) lektury. Ważne było też ukazanie ewolucji pisarskiej Krasińskiego od epigońskiego naśladownictwa do twórczej samodzielności.
Ewa Roszkowska
„Wiem, co mam do stracenia, i wiem, co mam do zyskania…” – o taternictwie Mieczysława Karłowicza
Artykuł ukazuje Mieczysława Karłowicza jako miłośnika Tatr oraz podejmuje próbę analizy jego poglądów dotyczących gór i taternictwa. Wbrew temu, co przez przeszło sto lat jest przekazywane, Karłowicz nie hołdował skrajnemu estetyzmowi i dekadentyzmowi w taternictwie, lecz był jednym z twórców nowoczesnej ideologii taternictwa. Określił ideał taternika i dążył do zharmonizowania przeciwnych sobie skrajności związanych z aktem wspinania się. Nie odrzucał sportowej części czynu taternickiego, lecz uważał ją za niezbędny środek do osiągnięcia celu, jakim było poszukiwanie i przeżywanie piękna gór.
Jakub Żmidziński
„Góry przemówią…” – wizualne, akustyczne i mistyczne aspekty pejzażu górskiego w powieści Romana Brandstaettera „Jezus z Nazarethu"
W swojej tetralogii Roman Brandstaetter pieczołowicie rekonstruuje formy, kolory i dźwięki starożytnego palestyńskiego krajobrazu. W tej scenerii góry zajmują znaczącą rolę, tworząc stałą linię na horyzoncie, a kluczowe wydarzenia często mają miejsce na ich zboczach lub szczytach. Do najważniejszych należą pustynna Góra Kuszenia – Ein Dok, wzgórze, na którym Jezus wygłosił swoje słynne kazanie, Góra Hermon – kojarzona przez autora ze sceną Przemienienia Pańskiego – Góra Oliwna oraz Golgota. Ponadto autor proponuje interpretację pierwotnej teologii gór, czerpiąc z żydowskich i chrześcijańskich tradycji mistycznych.
Przemysław Kaliszuk
„Ten alpinizm to naprawdę idiotyczny pomysł…”. Jan Długosz i utekstowione pisanie wspinaczki
Niniejszy artykuł analizuje pisarstwo alpinistyczne Jana Długosza. Autor analizuje literackość tekstów w kontekście pojęcia wzniosłości cielesnej i bada, w jaki sposób Długosz starał się przekazać specyfikę doświadczenia alpinistycznego czytelnikom nieposiadającym specjalistycznej wiedzy na temat wspinaczki. Pisarstwo Długosza jest interpretowane jako kluczowe ogniwo w rozwoju polskiej literatury alpinistycznej, a jego cechą wyróżniającą jest „pośrednicząca” literackość.
Marcin Czerwiński
Góra jako fantazmat i realny żywioł, jako wyzwanie i metafora. Prowizoryczny esej o wchodzeniu na szczyt, pisaniu i czytaniu
Niniejszy artykuł przedstawia wybrane reprezentacje aktu wspinania się na górę w tekstach literackich, począwszy od konwencjonalnych topoi we wczesnej literaturze związanej ze sztukami poetyckimi, po współczesne refleksje na temat procesu twórczego i interdyscyplinarnych praktyk artystycznych, które czerpią z symboliki górskiej. Metafora zdobywania szczytu stanowi również strukturalną i interpretacyjną ramę dla omawianego w artykule wiersza. Ponadto, artykuł odwołuje się do kilku wybranych osobistych relacji z prawdziwych wypraw alpinistycznych czy himalajskich – w tym, w geście autoetnograficznym, relacji samego autora. Zbudowana z tych różnorodnych elementów narracja, stanowiąca podstawę eseju, staje się performatywną próbą wyobrażenia sobie doświadczenia podążania górskim szlakiem.
Anna Dróżdż, Piotr Major
Góry jako przestrzeń dydaktyczna – nauka medycyny w warunkach ekstremalnych
Medycyna górska to gałąź nauki skupiająca się na problemach związanych z przebywaniem człowieka na dużych wysokościach i funkcjonowaniem organizmu w warunkach ekstremalnych. Wobec rosnącej popularności uprawiania turystyki górskiej zwiększa się zapotrzebowanie na kadry medyczne posiadające wiedzę i przygotowanie do rozpoznawania i rozwiązywania problemów medycznych pacjentów przebywających w obszarach górskich. Góry stanowią wyjątkową przestrzeń dydaktyczną, w której można szkolić przyszłych lekarzy i ratowników medycznych.
Marina Marengo
Masyw Centralny w świetle jego literackich przedstawień
W niniejszym eseju chcemy zbadać metody oraz typologie literackich reprezentacji dotyczących Masywu Centralnego, wychodząc od pisarzy, którzy wybrali ten fragment gór środkowej Francji jako kontekst dla akcji swoich powieści. Są to dzieła literackie, które w szczególny sposób przedstawiają działania związane z terytorializacją mieszkańców, a także ich styl życia, relacje, twórczość – dawną i współczesną – na tym obszarze Francji, począwszy od końca XIX wieku. Promocja lokalnego dziedzictwa literackiego przyczyniła się do powstania nowej dynamiki rozwoju lokalnego na obszarach peryferyjnych wspomnianego regionu górskiego, takich jak szlaki literackie, kawiarnie literackie, domy pisarzy itp.
Małgorzata Okupnik
„Bardziej podziwiam żony słynnych alpinistów niż ich samych”. O narracjach autobiograficznych Cecylii Kukuczki i Ewy Dyakowskiej-Berbeki
Himalaizm ma dwa oblicza. Awers to wielka pasja, zdobywanie szczytów, sztuka przetrwania w ekstremalnie trudnych warunkach, podejmowanie śmiertelnego ryzyka. Rewers to cierpienie, jakiego doświadczają bliscy himalaisty, drżący o jego życie w czasie wyprawy, a w przypadku niepowodzenia przeżywający żałobę po jego śmierci w górach. Wymowne są słowa Wandy Rutkiewicz: „Bardziej podziwiam żony słynnych alpinistów niż ich samych”. Pasja mężów więcej tym kobietom odbiera, niż daje. Przedmiotem moich analiz są narracje autobiograficzne Cecylii Kukuczkowej i Ewy Dyakowskiej-Berbeki.
Teodoro Katinis
Pochwała pochwały. Krótki traktat Speroniego o gatunku demonstracyjnym
W artykule przedstawiono analizę krótkiego traktatu De genere demonstrativo autorstwa padewskiego retora i filozofa Sperone Speroniego (1500–1588), niezwykle istotnej postaci włoskiego renesansu. Zasadniczym założeniem traktatu Speroniego jest obrona retoryki popisowej przed jej krytykami i poświęcenie jej większej przestrzeni niż uczynił to Arystoteles w swojej sztuce retoryki. Autor skupia się na dialogu tekstu z tradycją retoryczną oraz na oryginalnych aspektach argumentacji Speroniego na rzecz pochwały, ze szczególnym uwzględnieniem techniki amplifikacji. W artykule zwrócono uwagę na niektóre strategie retoryczne, które sam Speroni stosuje w swych „praktykach oratorskich”.
Sara Gallegati
Notatki o „La virtù sconosciuta" Vittorio Alfieriego
La virtù sconosciuta Alfieriego jest jednym z najbardziej osobistych tekstów tego autora. Dzieło będące dialogiem z jego zmarłym przyjacielem Francesco Gori Gandellinim, przywołuje ważny fragment życia i twórczości autora z 1786 roku. W tekście można prześledzić wiele opowieści z zakresu historii literatury, przeszłości i przyszłości Alfiera, a przede wszystkim pewne fragmenty autobiografii, którą autor wkrótce potem upublicznił. W artykule postarano się jednak podkreślić polityczne znaczenie tego dzieła. Jak twierdzi Giuseppe Ricuperati, w istocie dialog ten, wraz z innymi traktatami, nawiązuje do europejskiej tradycji oświeceniowej i jest bliski autorom takim jak Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Helvétius, Boulanger, Mirabeau, Diderot. W opracowaniu podjęta zostaje zatem próba uwypuklenia poziomu polityczności dzieła poprzez zbadanie różnych jej aspektów: od wyboru rozmówcy, republikanina ze Sieny, po punkty styczne tego dialogu z innymi dziełami politycznymi obszaru Asti. Następnie poddane badaniu są aspekty historyczne i archiwalne: dzieło zostało faktycznie opracowywane w drukarni Kehla, gdzie Alfieri publikował inne swoje teksty o wyraźnie politycznym charakterze, aby uciec przed ograniczeniami francuskiej cenzury. Wreszcie pierwszy szkic La virtù sconosciuta pojawił się w tej samej formule, w której powstały wspomniane już dzieła polityczne.
Elena Grazioli
Elémire Zolla i “Nuovi Argomenti”: laboratorium Eclissi dell’intellettuale
Niniejszy esej podejmuje analizę twórczości Elémire Zolli publikowanej na łamach „Nuovi Argomenti”. Zwraca szczególną uwagę na fakt, iż periodyk ten uchodził za „uprzywilejowane miejsce” publikacji jego twórczości, o czym świadczy zamieszczenie zasadniczej części dzieła Eclissi dell’intellettuale (pomimo intensywnego zaangażowania Zolli w tym samym okresie w prace redakcyjne w „Tempo Presente”). Mówiąc bardziej ogólnie, esej omawia różnorodne formy obecności autora na łamach pisma Carocciego i Moravii, począwszy od odpowiedzi na ankiety po bardziej literacki esej Proust e la politica di potenza. Celem tekstu jest osadzenie wczesnych dokonań Zolli w Rzymie w szerszym kontekście jego badań i zainteresowań naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem refleksji teoretyczno-krytycznej nad współczesnym mu społeczeństwem.